Paslanmaz çelik ; metalurji de en basit şekli ile minimum %10,5 krom ve demir-karbon alaşımı olarak tarif edilir.Krom çeliği paslanmaya karşı korur.Paslanmaz çelik ise diğer çelikler gibi kararmaması,renk değiştirmemesine,okside olmamasına ve paslanmamasından alır.Krom gibi bazı elementler,atom boyutları birbirine yakın olduğu için oksijenle çok kolay ve hızlı etkileşirler.Kalınlığı birkaç atom olacak kadar çok ince ama çok sağlam bir tabaka oluştururlar.olmaz,tabaka deforme bile olsa kendini yeniler.
Krom belli bir oranda çeliğe katılırsa yine aynı tepki olur, çelikte artık paslanmaz…
Paslanmaz çelikten önce, paslanmayı önlemek için malzeme boya veya galvaniz kaplanıyordu.Bu çözümler de özellikle tıp ve gıda dalında farklı sorunlar yaratıyordu. Paslanmaz çeliği ilk olarak “Harry Brearley”1913 yılında tesadüfen buldu.Tüfek namluları için çeşitli metalleri birleştirerek deneyler yaparken bazılarının paslanmaya karşı dirençli olduklarını gördü.Her büyük buluşta olduğu gibi, o da bunu sanayicilere kabul ettirebilmek için uzun bir uğraş verdi.
Paslanmaz çeliğin içinde yüzde %10-30 krom vardır. Bu orana ve eklenen nikel, titanyum, alüminyum, bakır, vs… ve benzeri elementlere bağlı olarak niteliği cinsi ve kullanım yeri değişir. ( 304 – 316 – 316L – 430 ….. )
Demir,çelik gibi alüminyum,pirinç ,bronz vs… metaller de paslanır.Ancak onlarda malzeme ile oksijenin birleşmesinden oluşan çok ince tabaka, daha oluşur oluşmaz malzemenin hava ile temasını keserek koruyucu bir rol oynar, paslanmanın ilerlemesini önler.Malzemenin rengi hemen değişmez.
Paslanmaz çelik çok sert ve zor çevre şartlarında %30 ‘a kadar krom elementi eklenmesi ile daha başarılı sonuçlar verir.Krom elementi oksijen temasında krom-oksit (Cr2O3) pasivasyon yüzeyi oluşur.Göz ile görülemeyen ancak çok hassas mikrometreler ile tespit edilebilen bu yüzey ürünü oluşturan metale su –gaz- oksijen temasını tamamen önleyerek metali korur.Yüzeyin deforme olma durumunda bile çok hızlı bir biçimde kendisini yenilemesiyle tekrar oluşur.Aynı özellik Titanyum gibi diğer çeşitli metallerde de görülmektedir .Diğer düşük oranlarda kullanılan elementler gibi nikel elementi de pasivasyon özelliğine katkı sağlar.
Demirdeki paslanma oksijen atomlarının boyutlarındaki büyük farktan dolayı yüzeyde sağlam bir birleşme olamaması, paslanmanın demir atomlarına temas etmesi,sadece görüntü değil mukavemetin de bozulmasıdır.Paslanmada havadaki nemin de etkisi büyüktür.Reaksiyondaki su miktarı pasın rengini de belirler.Bu nedenle pasın rengi siyah veya çok koyu kahverengi olabildiği gibi sarımtırak da olabilir.Paslanmanın hızını artıran faktörlerden bir diğeri de tuzdur. Tuz elektro-kimyasal reaksiyonun hızını arttırır.Kış aylarında kar nedeni ile yollara bu sebeple tuz dökülür, deniz kenarlarında paslanma daha hızlı olur.
Günümüzde en güç doğa koşullarında problemsiz çalışan farklı ve kolay temin edilebilecek değer ve doku özelliklerinde paslanmaz çelikler bulunabilir.Günlük yaşamda ve bir çok sektörde bu malzemelerin kullanıldığını görebiliriz.
Ancak projeye veya kişiye özel uygulama için doğru tipteki paslanmaz çeliğin tercih edilmesi çok önemlidir.Bu konuda yapılması gereken,proje ve tasarım aşamasında malzemenin kullanılacağı ortam ve genel şartlar çok iyi irdelenmelidir .
Prestijli yapılarda estetik ve güvenlik için metal imalatlar ve paslanmaz korkuluklar ilk sıralarda yer almaktadır.Bu yapıların içinde yer alan metal ve paslanmaz malzemeden oluşan merdivenler , gerek cam gerekse paslanmaz halat veya gergi teli veya paslanmaz borudan oluşan korkuluklar ile birlikte yapılara değer katar.Paslanmaz kapı .Paslanmaz fotoselli kapı ve paslanmaz kapı kolları yine mimari yapıların içinde olması gereken detaylardır.Cephe yüzeylerinde de paslanmaz çelik zaman zaman paslanmaz kaplama olarak kullanılmaktadır.Paslanmaz kanopi ve Paslanmaz saçak uygulamaları mimari metal imalatlarının vazgeçilmezleridir. Çok çeşitli dokudaki malzemeler kullanılarak paslanmaz kolon kaplamaları mimari uygulamalar alanında yerini çoktan almıştır Çelik konstrüksüyon uygulamaları alanında yine farklı çeşit ve özelliklerde çelik malzemeler kullanılmaktadır.Bu tip uygulamaların tamamını mimari paslanmaz uygulamalar adı altında toplayabiliriz.
Paslanmaz uygulamalar genel olarak her zaman projeli imalatlar şeklinde yapılmalıdır Korozyona ve lekelenmeye karşı olan direnci sayesinde en çok tercih edilen malzeme paslanmaz çelik ticari olarak ta çok geniş bir uygulama alanında , düşük bakım maliyeti, diğer malzemeler ile karşılaştırıldığında daha ucuz olması ve göz alıcı bir görünüme sahip olmasından dolayı tercih edilir. Malzeme kimyasal bileşeni olarak 200 çeşidin üzerinde olan paslanmaz çelik türlerinden piyasada en fazla 15 çeşidi temin edilebilir.Paslanmaz çelikler yassı ürün, plaka, çubuk, tel, boru, şekilli uzun ürünler ve döküm parçaları gibi çok fazla biçimde soğuk ve sıcak haddeleme yöntemleri ile üretilirler ve gıda endüstrisinde, tıpta, cerrahi donanımlarda, endüstriyel donanımlarda, otomotivde, beyaz eşyada, yapılarda ve yapı elemanlarında, binalarda vb. gibi çok fazla alanda geniş biçimde kullanılır. Mesela saat ve mücevher günlük yaşamımızda yanımızdan ayırmadığımız bir üründür. Mücevherlerde en çok kullanılan kalite 316L ‘dir. Gümüş gibi bir süre sonra oksitlenme ve kararma olmaz. Gümüşe oranla paslanmaz çeliğin yoğunluğu biraz daha hafif olduğu için tasarımcılara kolaylık sağlar ve son olarak paslanmaz çelik %100 geri dönüştürülebilir.
